Im wyższy szczebel, na którym dokonano zbrodni, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie ona uznana nie za zbrodnię, lecz za konieczne posunięcie polityczne.

Ryszard Kapuściński, Lapidarium

Początek 1940 roku. Na terenie dzisiejszej Polski trwa najmroźniejsza w czasie II wojny światowej zima. W Siedlcach zostanie zanotowana rekordowo niska temperatura -41 stopni Celsjusza, będzie to rekord niepobity przez kilkadziesiąt lat.

Nowy Rok i ostatnie święta z pewnością nie należały do najszczęśliwszych w życiu ponad 10 tysięcy jeńców Stalagu. Oprócz Polaków są tutaj Białorusini, Litwini, Ukraińcy i Żydzi. Ludzie ci nie są już jednak potrzebni, a tak naprawdę są problemem, ponieważ w większości mają status jeńców wojennych, trzeba więc wobec nich przestrzegać międzynarodowych konwencji. Trwa szeroko zakrojona akcja mająca na celu zmusić osadzonych do zrzeczenia się statusu jeńca i przejścia na status przymusowego robotnika cywilnego. Wielu godzi się na to, w roku 1940 w Zgorzelcu jest zatrudnionych 5,2 tysiąca jeńców, z tego większość ma status cywilnych robotników przymusowych². Zgorzelec nie jest wyjątkiem, w latach 1940-1942 zrzeczenie się statusu jenieckiego podpisało ok. 140 000 polskich żołnierzy³. Tych, którzy nie chcą się zgodzić wycofuje się z obozów do obozów karnych, głodzi albo zastrasza. Wycofywanie pierwszych jeńców z VIII A będzie jednak długim procesem. Polacy wędrują na zachód Rzeszy począwszy od wiosny 1940. Ukraińcy i Białorusini zostaną przekazani stronie radzieckiej⁴. Żydzi w lutym 1941 zostaną wywiezieni do Lublina.

Wehrmacht niedługo zacznie ofensywę na zachodzie, plany Niemców wobec VIII A wydają się więc być sprecyzowane⁵.

Piątek, 10 maja 1940. Niemiecka machina wojenna atakuje Francję, Belgię, Holandię i Luksemburg. Blietzkrieg jest niesamowitym sukcesem - już 28 maja kapituluje Belgia (wcześniej pomimo kapitulacji płonie Rotterdam, co na procesie norymberskim zostanie zaklasyfikowane jako zbrodnia wojenna). Dwa tygodnie później, w piątek 14 czerwca swastyka zawiśnie na Wieży Eiffla. Kapitualacja Francji ma miejsce 22 czerwca, chociaż formalnie rzecz biorąc nie jest to kapitulacja, lecz zawieszenie broni. Hitlerowi udało się to wszystko małym nakładem środków i ludzi. Francuzi byli pewni, że Wehrmaht zaatakuje od strony Belgii, tymczasem chytry plan inwazji przez Ardeny zupełnie sparaliżował francuski opór. Podbicie Francji jest zwieńczeniem osobistych ambicji Hitlera, który Francji przypisywał rolę kluczową w stworzeniu Traktatu Wersalskiego.

Pierwsi Belgowie i Francuzi w liczbie ok. 20 000 przybywają do VIII A latem 1940. Zostają zakwaterowani w namiotach⁶. Tak jak wcześniej w Dulagu, tak i tutaj wybucha epidemia dezynterii (źródłą mówią o 400 chorych z których zmarło 15)⁷. Do baraków jeńcy przenoszeni są dopiero jesienią, powoli przyzwyczajają się do rzeczywistości obozowej, chociaż w początkowym okresie traktowani są niewiele lepiej niż polscy jeńcy w Dulagu. Niektórzy z przybyłych będą mieli szczęście i zostaną szybko zwolnieni. Powody zwolnień są czysto polityczne i ideologiczne. Listopad 1940 - powstaje "marionetkowe państwo francuskie" - Francja Vichy. Ten twór państwowy ma charakter kolaboracyjny, ale zabiega o poprawę losu jeńców francuskich, doprowadzając do zwalniania osadzonych - oczywiście tylko niektórych. W VIII A pojawiają się petainowskie paczki a wraz z nimi petainowska propaganda. Zwolniona zostanie też część Belgów. Hitler szuka w nich sojuszników. Faszystowska ideologia pangermańska uznaje część Belgów za Aryjczyków, faszyści chcą ich pozyskać dla swojej sprawy. Plany te będą częściowo udane, w Belgii powstaną liczne formacje kolaboracyjne, jak Legion Waloński, Algemeene-SS Vlaanderen, Dewizja Pancerna Wiking, dwie Dywizje Grenadierów Pancernych SS (flamandzka i walońska) i inne. Oczywiście fakt istnienia formacji kolaboracyjnych nie powinien być podstawą do generalnej oceny roli tego kraju w II wojnie światowej.

Pomimo zwolnień Belgowie i Francuzi będą przebywać w VIII A do końca jego istnienia i będą stanowić jedne z najliczniejszych nacji w obozie, co obrazuje poniższa tabela.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych za: R. Zgłobicki, Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu, passim.

::: POPRZEDNIA STRONA ::: ::: NASTĘPNA STRONA :::

Przypisy:

[1] Sekcja kluczowe wydarzenia opracowana na podstawie:
R. Zgłobicki, Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu, passim.
J. Lusek, A. Goetze, Stalag VIII A Görlitz. Historia - teraźniejszość-przyszłość [w:] Łambinowicki Rocznik Muzealny, 2011 t. 34, ISSN 0137-5199, passim.

[2] J. Lusek, A. Goetze, op. cit., s. 42.

[3] J. Pollack, Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, s. 19.

[4] R. Zgłobicki, op. cit., s. 25.

[5] Zgodnie z zarządzeniem władz VIII OW z 19 maja 1940 Stalag ma być przeznaczony dla jeńców belgijskich w liczbie 10-15 tysięcy. Powstaje pomysł, żeby poszczególne obozy w VIII OW były przeznaczone dla jeńców określonych narodowośći. Są to tylko życzenia, koncepcja ta upadnie.

[6] J. Lusek, A. Goetze, op. cit., s. 31.

[7] R. Zgłobicki, op. cit., s. 14-15.